Gender

Gendermedizin
im Fokus

// Lorena Palanga //
Am 11. Oktober 2024 findet in Brixen das 7. Symposium „Gender Health - Gender Medicine“ mit dem Schwerpunkt Künstliche Intelligenz statt.
Künstliche Intelligenz (KI) kann ein nützliches Instrument für die Gendermedizin sein und ermöglicht etwa eine personalisierte Diagnostik und Behandlung, die Analyse und Optimierung großer Datenmengen für die Forschung, geschlechterspezifische Patient*innenaufklärung sowie die Unterstützung präventiver Gesundheitsmaßnahmen im Allgemeinen. Dabei spiegelt KI unsere Gesellschaft wieder, auch in Bezug auf die medizinische Realität: Die biomedizinische Forschung ist seit jeher männergetrieben und männerzentriert, daher besteht die Gefahr, dass von der KI vorgeschlagene Lösungen geschlechtsspezifische Vorurteile verbreiten, verstärken und aufrechterhalten und damit zur weiteren Marginalisierung von Frauen weltweit beitragen, wie es auch der UNESCO-Bericht 2020 hervorgehoben hat.

Das Symposium wird sich mit Themen wie Geschlechterungleichheit in der digitalen Gesundheit, ethischen Aspekten des Einsatzes von KI in der Medizin sowie der Digitalisierung befassen und zweisprachig sowie in Präsenz und online abgehalten. Die Teilnahme ist kostenlos, für Gesundheitsfachkräfte gibt es CME-Credits.

ëres ladines

Coche rujenon à na gran fazion

// Sofia Stuflesser //
Ciuna paroles dassëssen pa tò canche n rejona o scrij? Chi scrij pa dant cie che n daussa dì o no? Y co possen pa rujené zënza ufënder zachei?
Cheder dla poeta y artista Rut Bernardi
Canche la dut. Rut Bernardi ova ti ani ’90 n iede saludà l publich tla Cësa di Ladins, dijan “Bona sëira a duta cantes y duc canc” pona ova la jënt scumencià a rì. Al didancuei ne stona n tel salut nia plu y a deguni ne ti tumëssel plu ite de rì. Ti ultimi dejeneies iel stat n gran svilup, nce tl ciamp dla rujeneda.

Na sburdla de chësc viers fova bele unida data tl ann 1998, canche la dut. Rut Bernardi ova tenì deberieda cun Karin Dalla Torre n seminar scialdi vijioner n con’ dla sensibltà tla rujeneda. Ti ultimi ani à cunlauradëures de cërta istituzions y media ladins scumencià a mëter plu a verda de no ufënder zachei. D’autra istituzions al incontra semea che ne se ebe mo nia dat ju cun chësta tematica. Davia che l mancia na lege che scrij dant coche l fossa da scrì o dì, iel truepa formes desferëntes. Mpo fossel bel sce la lies y istituzions ladines tulëssa na dezijion deberieda, trajan duc pra la medema corda.

Coche fundamënta pudëssen tò la “Diretives per n’adurvanza nia descriminënta dla rujeneda”, na proposta che ie unida metuda adum da Ingrid Runggaldier y Ulrike Vittur dl Ufize Cuestions linguistiches. Te chësc documënt vëniel danter l auter spiegà che n possa p.ej. scrì formes doples ntieres coche “ëi y ëiles” o formes doples liedes cun na rissa desbiech coche “l cunselier/la cunseliera o i/la cunselieres”. Chësta ultima forma dassëssa mé unì adurveda te formuleres, inserac y te listes ajache tesć cun la rissa desbiech ne se lascia nia liejer saurì.

Daujin ala formes doples dassëssel unì nuzà formulazions neutreles per alesiré i tesć. N valgun ejëmpli ie “persones, jënt, personal, forza de lëur, forza de ufize, la persona esperta, l aiut te cësadafuech”. Mpede tò la formes doples pudëssen p.ej. nce scrì “chi che studieia, chi che se candidea, chi che ie mparentà (o: la parentela)”.
L ie nce de mpurtanza che la denuminazions dla prufescions vënie fissedes sibe tla forma maschila che te chëla feminila. Co ti dijen pa a n'ëila che fej la calighea, la peca, la bechea, la polizista, la stradaruela o la generala?

Paroles y manieres de dì che ufënd
Paroles possa ufënder. Nscila à p.ej. l’esprescion “vedla muta” na sëur antia. Bele la prima poejies per ladin, “La vedla muta” y “L vedl mut”, scrites da Matie Ploner, mostra chësc pont de ududa da lassù ju. Da Matie Ploner nchin al didancuei se tira tres n fil cueciun cun la figura dla “vedla muta” che vën desbuteda.


L’esprescion “vedla muta” ie mé una de truepes. La linguistes Rut Bernardi y Ingrid Runggaldier à metù adum na lista cun paroles ora dl diziuner che vëij la figura feminila te na maniera negativa. L resultat: 50-100 esprescions dispregiatives per l’ëila y mé n 15 per i ëi.

Nce danter i proverbs y la manieres de dì n iel n grumon contra l’ëiles, coche à cunstatà Milva Mussner canche la à scrit l liber “A dì che n dij”. Pudon vester cuntënc che truepes de chësta paroles, esprescions y manieres de dì ie unides desmincëdes. Puremò auden y liejen for mo cërta cosses che fej n pue’ mel al magon. Per schivé chësc y per no ferì zachei, pudëssa uniun pensé dan rujené, y pona tò la dezijion sce l ie de bujën de dì chësta parola o sce la ie plu de dann che de utl.